منظور از آلودگی آب، آلودگی شیمیایی، میکروبی و آلودگی با مواد زاید آب دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، اقیانوس‌ها و آبهای زیرزمینی است. هنگامی که آلودگی‌ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم بدون تصفیه از مواد ترکیبی مضر در آب‌ها تخلیه می‌شوند، آلودگی آب‌ها بیشتر می‌شوند. آلودگی آب‌ها بر گیاهان و ارگانیستم‌های زنده‌ای درون این آب‌ها اثر می‌گذارند. تقریباً در همه موارد، این اثرات علاوه بر گونه‌های منفرد و جمعی، گروه‌های زیستی طبیعی را نیز تخریب می‌کند.
مقدمه[ویرایش]
آلودگی آب یک مشکل بزرگ جهانی است که به ارزیابی مداوم و تجدیدنظر در سیاست منابع آبی در همهٔ سطوح احتیاج دارد (از آبهای بین‌المللی تا آبهای درون مرزی و چاه‌ها). همواره اشاره شده‌است که آلودگی آب علت مرگ و میر در سراسر جهان است،[۱][۲] و اینکه روزانه بیش از ۱۴۰۰۰ نفر در اثر آلودگی آب می‌میرند. برآوردی نشان می‌دهد که ۷۰۰ میلیون هندی به توالت مناسب دسترسی ندارند، و روزانه ۱۰۰۰ کودک هندی از اسهال و استفراغ می‌میرد.[۳] تقریباً ۹۰ درصد از شهرهای چین از سطوح آب آلوده رنج می‌برند،[۴] و نزدیک به ۵۰۰ میلیون نفر به آب آشامیدنی دسترسی ندارند.[۵] همزمان با مسئله بحران آلودگی آب در کشوهای در حال توسعه، کشورهای صنعتی شده بخوبی با مشکلات آب مبارزه می‌کنند.
در تازه ترین گزارش در سطح ملی در خصوص کیفیت آب در آمریکا، ۴۵ درصد جویبارهای ارزیابی شده بر حسب مایل، ۴۷ درصد دریاچه‌های ارزیابی شده به هکتار، و ۳۲ درصد خلیج‌ها و مصب رودها بر حسب مایل مربع، در دستهٔ آلوده رده بندی شده‌اند.[۶] بطور کلی، زمانی به آب لفظ آلوده اطلاق می‌شود که تحت تاثیر آلاینده‌های مرتبط با برخورد و تماس بشر قرار گرفته باشد، در حالیکه هیچ گونه استفاده انسانی، مانند آب آشامیدنی، را به همراه ندارد یا/و به منظور حمایت از اعضای جامعه هم زیستانش دستخوش یک تغییر مشخص در قابلیت‌هایش شده باشد، مثل ماهیها. پدیده‌های طبیعی مانند آتشفشان‌ها، طوفان‌ها، و زلزله‌ها نیز تغییرات عظیمی را در کیفیت آب و وضعیت بوم شناختی آن باعث می‌شوند.
دسته بندی[ویرایش]
آبهای سطحی و زیرزمینی گرچه با هم مرتبطند، اما در مطالعات و دسته بندی‌ها دو منبع جدا درنظرگرفته می‌شوند.[۷] آبهای سطحی جذب خاک می‌شوند و آبهای زیرزمینی را پدید می‌آورند. برعکس آبهای زیرزمینی نیز می‌توانند منابع آبهای سطحی را تغذیه کنند. معمولاً منابع آلودگی آبهای سطحی به دو گروه بر اساس منشاء آنها دسته بندی می‌شوند.
منابع محلی (نقطه‌ای)[ویرایش]
منابع نقطه‌ای آلودگی آب به آلودگی‌هایی گفته می‌شود که از طریق آبراهه‌ای از یک منبع مجزا و متمایز مانند لوله یا خندق وارد آب شوند. به عنوان نمونه‌هایی از این منابع در این گروه، می‌توان از تخلیه فاضلاب تصفیه خانه‌ها، فاضلاب کارخانه یا فاضلاب شهری نام برد. قانون آب پاک (CWA) ایالات متحده، منبع نقطه‌ای را برای اهداف نظارتی منظم تعریف می‌کند.[۸] تعریف CWA از منبع نقطه‌ای در سال ۱۹۸۷ اصلاح شد طوری که سیستم‌های فاضلاب شهری، فاضلاب صنعتی و فاضلاب ناشی از ساخت و ساز را نیز در بربگیرد.[۹]
منابع بی هدف[ویرایش]
آلودگی از منبع بی هدف به آلودگی‌های منتشری اشاره می‌کند که از یک منبع مجزا ناشی نمی‌شوند. آلودگی NPS نتیجهٔ انباشته شده‌ای از مقادیر آلودگی است که از یک حوزه بزرگ گرد آمده‌اند. یک مثال معمول فرسایش ترکیب‌های نیتروژن از زمین‌های کشاورزی کود داده شده است. همچنین زه آب مواد مغذی که از جریان ورقه‌ای که بر زمین کشاورزی یا جنگل جاری می‌شود، وارد سیلاب‌ها می‌گردد نیز به عنوان مثالی از آلودگی NPS ذکر شده است. سیلاب آلوده‌ای که از پارکینگ‌ها، راه‌ها و بزرگراه‌ها شسته می‌شود، زه آب شهری نام دارد و گاهی اوقات تحت دستهٔ آلودگی NPS قرار می‌گیرد. با این وجود، این سیلاب معمولاً در سیستم‌های تخلیه سیلاب جاری می‌شود و از طریق لوله به آبهای سطحی محلی ریخته می‌شود و یک منبع هدف دار است. گرچه هنگامی که چنین آبی هدایت نمی‌شود و مستقیماً به درون زمین فرو کشیده می‌شود، یک منبع بی هدف خواهد بود.
آلودگی آبهای زیرزمینی[ویرایش]
بسیاری از مواد شیمیایی سمی هستند. بیمارگرها (پاتوژنها) می‌توانندزمینه‌ساز بروز بیماریهای منتقل شونده از راه آب در انسان یا حیوانِ میزبان شوند.[۱۰] دگرگونی شیمی فیزیک آب شامل میزان اسیدی بودن (تغییر pH)، رسانایی الکتریکی، دما، و پرغذایی است. پرغذایی افزایش غلظت مواد شیمیایی مغذی در یک زیست بوم است تا جایی که منجر به افزایش باروری گیاهی آن زیست بوم شود. بسته به میزانِ آن، پرغذایی ممکن است پیامدهای زیست محیطی نامطلوبی شامل خفگی (کم هوایی) و کاهش شدید کیفیت آب را به دنبال داشته باشد که تاثیر خود را در جمعیت ماهیها و سایر حیوانات نشان می‌دهد.
نیشکر و آلودگی آب[ویرایش]
سازمان آب و برق خوزستان بر این باور است که شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی با ورود آلاینده‌ها و زهاب‌های خود یکی از آلوده کنندگان اصلی رودخانه کارون هستند. شرکت توسعه نیشکر به عنوان یکی از آلاینده‌های رودخانه کارون در ستاد جرایم دادگستری خوزستان (که آلودگی این رودخانه را به صورت ویژه از سال ۸۸ دنبال می‌کند) نیز نام برده شده است.[۱۱]
نیشکر در خوزستان و آلودگی کارون[ویرایش]
سازمان آب و برق خوزستان بر این باور است که شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی با ورود آلاینده‌ها و زهاب‌های خود یکی از آلوده کنندگان اصلی رودخانه کارون هستند. شرکت توسعه نیشکر به عنوان یکی از آلاینده‌های رودخانه کارون در ستاد جرایم دادگستری خوزستان (که آلودگی این رودخانه را به صورت ویژه از سال ۸۸ دنبال می‌کند) نیز نام برده شده است.[۱۲]
پس‌آب و آلودگی[ویرایش]
پساب‌های تولیدی به عنوان مهم‌ترین آلاینده نیشکر و تاثیرگذارترین بخش روی محیط اطرافش معرفی شده است. چراکه تخلیه پساب‌ها به یک محل انجام گرفته است. در ابتدای امر، پساب‌ها به رودخانه کارون تخلیه می‌شد. بعد از بحرانی شدن وضعیت رودخانه به دلیل کم آبی، پساب‌های تعدادی از واحدها به نقاط دیگر هدایت شد. پس از مدتی پس آب واحد شعیبیه (امام خمینی) به رودخانه کارون، واحد دهخدا به تالاب هورالعظیم و واحدهای شرق کارون (دعبل خزاعی، سلمان فارسی و فارابی) به تالاب شادگان تخلیه می‌شوند. واحدهای غرب کارون (میرزا کوچک خان و امیرکبیر) در اراضی شمال شرق خرمشهر تحت عنوان حوضچه‌های تبخیری رها می‌شوند که معروف شده به تالاب نیشکر.[۱۳] حجم پساب‌ها بسیار زیاد و از دبی رودخانه زاینده رود در اصفهان بیشتر است. علاوه بر موجودی نمک و شوری بالا، مقداری هم نهاده‌های کشاورزی مثل علف‌کش در آنها وجود دارد. به عبارتی سالیان سال است که چندین هزار تن نمک وارد محیط از جمله رودخانهکارون می‌شود. وجود نمک علاوه بر اینکه مصرف کنندگان را تحت تاثیر قرار می‌دهد زمین‌های اطراف رودخانه را هم متاثر می‌کند.[۱۴]
خوزستان محلی نامناسب[ویرایش]
متخصصان محیط زیست بر این باورند که همه زمین‌هایی که در خوزستان به نیشکر اختصاص یافتند مناسب نبودند یا شاید در این وسعت نباید کشت صورت می‌گرفت. اگر فقط به نوع خاک شور جنوب اهواز توجه می‌شد، دیده می‌شد که این محل برای کشت نیشکر مناسب نبوده، زیرا هزاران سال تجمع نمک در خاک، عملاآن را برای کشاورزی نامناسب کرده. متخصصان می‌گویند که برای کشت در این خاک باید آبشویی خیلی قوی انجام داد (یعنی نمک خاک را به وسیله آب خارج کنند) این نمک به ناچار باید در محیط تخلیه شود و مشکل ساز می‌شود. این خاک با گذشت سال‌ها هنوز هم دارای شوری بالاست. گفته می‌شود زمین‌های مناسبی برای کشت انتخاب نشده‌اند. همچنین از یگر اعتقادات متخخصان این است که هیچ تحقیقات مناسبی راجع به مدیریت پساب انجام نشده و تنها کاری که تا الان انجام داده‌اند رهاسازی پساب بوده است. شوری کارون بزرگ (دز و کارون) به ویژه در آبادان و خرمشهر مساله ساز و منجر به مشکلاتی شد. با شور شدن آب این رودخانه به عنوان منبع آب شرب، مردم معترض شدند. بعد از آن تخلیه از رودخانه به تالاب شادگان صورت گرفت.
حرف‌های ضد و نقیض[ویرایش]
شرکت توسعه نیشکر مدعی است که پساب‌ها در قسمت شور تالاب تخلیه می‌شوند. اما متخصصان این ادعای توسعه نیشکر را رد می‌کنند و معتقداند که کل پساب در بخش شیرین تالاب و بخش شمالی تخلیه می‌شود؛ یعنی در بهترین قسمت تالاب. آنها می‌گویند که عمق فاجعه هنوز خودش را خوب نشان نداده، چراکه در ظاهر به نظر می‌آید موجودی آب تالاب را بیشتر می‌کند اما در واقع به دلیل پدیده خشکسالی و کم آبی تالاب، تاثیرگذاری آب شور بر تالاب شیرین بیشتر است. همچنین در مورد تاثیر پساب‌ها در تالاب بین‌المللی شادگان بررسی مطالعه همه جانبه و جامعی در این مورد صورت نگرفته‌است.
مدیریت پس‌آب[ویرایش]
توسعه نیشکر در مقابل نقدهای طرفداران محیط زیست مدعی است هزینه‌های خیلی زیادی برای مدیریت پساب صرف کرده‌است؛ از جمله آغاز طرح ساخت کانال برای انتقال پساب به خلیج فارس. اما در مقابل حامیان محیط زیست این طرح را موفقیت آمیز نمی‌دانند. گفته می‌گویند که میلیاردها تومان برای ساخت این کانال که پساب را از واحد دعبل خُزاعی و از میان تالاب بین‌المللی شادگان به دریا منتقل می‌کند، هزینه و قسمت عمده آن نیز ساخته شده‌است. قرار است واحدهای شرقی از طریق این کانال به خوریات منتقل شوند و احتمالادر آینده هم واحدهای غربی اضافه می‌شوند. طرفداران محیط زیست این طرح دارای چندین مشکل می‌بینند، احتمال نشت پساب شور به تالاب، بدترین کاری که می‌توانیم انجام دهیم این است که با عبور این کانال تالاب را قطعه قطعه و به دو بخش تقسیم کنیم. مشکل دیگر، محل پذیرنده (خور موسی و خوریات) است که در کنوانسیون رامسر جزیی از تالاب بین‌المللی شادگان ثبت شده‌اند. در مقابل توسعه نیشکر می‌گوید که این شرکت همواره در راستای کاهش آلودگی‌ها گام برمیدارد. آنها همچنین می‌گویند که سطح زیر کشت اراضی این مجموعه را ۳۹۰ هزار هکتار سطح سبز دانست و گفت: این سطح قادر است سالانه یک میلیون و پنجاه هزار تن دی اکسید کربن جذب و ۷۸۰ هزار تن اکسیژن به طبیعت بازگرداند.[۱۵]
علل[ویرایش]
آلاینده‌های خاصی که سبب آلودگی آب می‌شوند شامل طیف وسیعی از مواد شیمیایی، بیماریزاها و تغییرات حسی و فیزیکی از قبیل افزایش دما و تغییر رنگ هستند. با اینکه بسیاری از مواد شیمیایی که در آب تنظیم می‌شوند به صورت طبیعی وجود دارند (کلسیم، ... سدیم، آهن، منیزیم و غیره) اما غلظت آنهاست که تعیین می‌کند که کدام ماده جزء طبیعی آب است و کدام آلاینده می‌باشد. غلظت‌های بالای یک جرء طبیعی آب می‌تواند اثرات نامطلوبی بر زندگی گیاهان و جانوران ساکن در آب داشته باشد. چیزهایی که اکسیژن آب را مصرف می‌کنند ممکن است مواد طبیعی از قبیل گیاهان (برگ‌ها یا علف‌ها) بوده یا مواد شیمیایی ساخته دست بشر باشند. بعضی مواد طبیعی یا ساخته بشر ممکن است سبب ایجاد کدروت در آب شده و با جلوگبری ار نفوذ نور رشد گیاهان را مختل کنند و یا در آبشش بعضی از گونه‌های ماهیها رسوب کند.[۱۶]
کنترل آلودگی[ویرایش]
فاضلاب خانگی[ویرایش]
۹۹٫۹ ٪ درصد آب خالص پس از استفاده به فاضلاب خانگی تیدیل می‌شود، و فقط ۰٫۱ درصد از سهم این آب را دیگر آلایندها تشکیل می‌شوند. اگرچه این مقدار آلاینده در غلظت‌های پایین یافت می‌شود با این وجود در مقیاس بزرگ (منطقه، شهر) می‌تواند خطرساز باشد.[۱۷] در مناطق شهری، فاضلاب خانگی به طور معمول توسط گیاهان پاک کننده فاضلاب متمرکز تصفیه می‌شود. در ایالات متحده، بسیاری از این گیاهان توسط سازمان‌های دولت محلی، غالباً به عنوان راهکارهای عمومی تحت عنوان(POTW) در زمینه تصفیه فاضلاب خانگی ارائه می‌شوند. گیاهان پاک کننده مورد استفاده شهرداری برای کنترل آلاینده‌های متعارف نظیر BOD و جامدات معلق طراحی شده‌اند. یک طراحی خوب و سیستم برنامه ریزی شده (به عنوان مثال، تصفیه ثانویه و یا بهتر از آن) می‌تواند ۹۰ درصد و یا بیشتر از این، آلاینده‌ها را پاکسازی نماید. بعضی از گیاهان زیرسیستم‌هایی نیز جهت تشخیص مواد مغذی و عوامل بیماری زا دارند. گیاهانی که در سیستم تصفیه فاضلاب خانگی مورد استفاده شهرداری هستند برای پاکسازی آلاینده‌های سمی موجود در فاضلاب صنعتی طراحی نشده‌اند.[۱۸]
شهرهایی که سرریزهای فاضلابهای بهداشتی یا سرریزهای فاضلابهای ترکیبی دارند، اغلب یک یا چند تمهید مهندسی بکار می‌برند تا ترشحات مضر فاضلاب کاهش یابد، از جمله:
- بکارگیری یک رویکرد زیربنایی سبز جهت بهبود ظرفیت مدیریت آبهای خروشان در کل سیستم، و کاهش سربارهای روغنی تصفیه خانه‌ها.[۱۹]
- تعمیر و جایگزین کردن تجهیزات مستعمل و معیوب.[۲۰]
- افزایش ظرفیت هیدرولیکی سیستم جمعآوری فاضلاب (بیشتر اوقات گزینهی خیلی گرانی است).
یک خانوار یا کسب وکاری که توسط یک تصفیهخانه شهری به خدمت گرفته شده باشد ممکن است دارای یک مخزن فاضلاب باشد که آبهای آلوده را تصفیه کرده و به درون خاک می‌ریزد. به همین ترتیب، آبهای آلوده خانگی را می‌توان به یک سیستم تصفیه خصوصی در همان نزدیکی فرستاد (مانند آنچه در اجتماع روستایی وجود دارد).
